کد مطلب:48497 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

منظور از لا ريب فيه و آوردن آن در ابتداي سورة بقره چيست؟ لطفاً توضيح دهيد.

ذَ َلِكَ الْـكِتَـَبُ لاَرَيْبَ فِيهِ هُدًي لِّلْمُتَّقِينَ ;(بقره،2) آن كتاب با عظمتي است كه شك در آن راه ندارد و مايه هدايت پرهيزگاران است.

يكي از پيامهايي كه در اين آية شريف وجود دارد، نفي شك از قرآن كريم است.

اما مقصود از لا ريب فيه:

امكان دارد اين تعبير، ـ اشاره به آن داشته باشد كه پيش از اين خداوند متعال، به پيامبر6 وعده داده است، كه براي راهنمايي انسانها، كتابي بر او نازل كند تا براي همه حقطلبان، ماية هدايت و براي تمام حقيقتجويان، جاي ترديد در آن نباشد، و اكنون خداوند متعال با فرستادن قرآن كريم، به وعدة خود وفا كرده است.

و اين هم كه فرموده است: در قرآن، هيچ شك و ترديدي وجود ندارد، يك ادعاي صرف نيست، بلكه منظور اين است كه با مراجعه به محتواي آن در مييابي كه خود بر حقانيت خويش شهادت ميدهد و آثار راستي و عظمت وانسجام و استحكام و عمق معاني و شيريني و فصاحت لغتها و تعبيرها در آن، چنان نمايان است كه هر گونه وسوسه و شك را از انسان، دور ميكند.(تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 1، ص 65ـ66، نشر دارالكتب الاسلامية.) خداوند شبيه به همين تعبير ـ لا ريب فيه ـ را در مورد قيامت آورده است: لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلَيَ يَوْمِ الْقِيَـَمَةِ لاَرَيْبَ فِيه;(نسأ،87) و به يقين، همة شما را در روز رستاخيز ـ كه شكّي در آن نيست ـ جمع ميكند. به همين جهت، ممكن است اين پرسش مطرح شود كه چگونه در قرآن و قيامت شكّي نيست، با آن كه برخي افراد مانند كفّار و منافقان، در آنها شك دارند و حتي در خود قرآن نيز به شك آنها اشاره شده است: وَ إِن كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا;(بقره،23) و اگر دربارة آن چه بر بندة خود ]=پيامبر6[ نازل كردهايم، شك و ترديد داريد.

پاسخ اين پرسش اين است كه: بين اين گونه آيات، هيچ گونه تنافي وجود ندارد، زيرا در آيات نفي ريب ـ يعني آياتي كه ميفرمايند: در قرآن و قيامت شكي نيست ـ سخن از آن است كه در قرآن و قيامت، اساساً زمينة شك و ريب وجود ندارد، ولي در آيات اثبات ريب ـ يعني آياتي كه به وجود شك برخي اشخاصي نسبت به قرآن و قيامت اشاره دارند ـ خداوند متعال ـ با تعبير ان كنتم ـ ريب را به كافران نسبت ميدهد نه به قرآن و قيامت; به همين جهت در جاي ديگر به صراحت شك را به قلوب آنان نسبت ميدهد: وَارْتَابَتْ قُلُوبُهُم;(توبه،45) و دلهاي آنان با شك و ترديد آميخته است.

پس قرآن و قيامت، شك بردار نيستند و منشأ شك، دل بيمار منافقان و چشمِ نابيناي كافران است، همان گونه كه در روز روشن، نور آفتاب، جاي هيچ شكي نيست، ولي شخص نابينا، بر اثر كوري خود، در وجود آن شك ميكند; به همين جهت، مؤمنان در آن شك ندارند: إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِي ثُمَّ لَمْ يَرْتَابُوا;(حجرات،15) مؤمنان واقعي تنها كساني هستند كه به خدا و رسولش ايمان آوردهاند، سپس هرگز شك و ترديدي به خود راه ندادند.

البته برخي مفسران، لا را در لا ريب به معناي نفي صحّت گرفته، آيه را چنين معنا كردهاند: شايسته نيست در قرآن شك كنيد، زيرا در آن ابهامي نيست. برخي مفسران نيز لا را لاي نهي گرفتهاند كه بنابراين احتمال، معناي آيه اين ميشود: كسي نبايد در قرآن شك كند. در نتيجه هر كس در آن شك كند، مرتكب گناه شده: زيرا بر خلاف امر الهي، عمل كرده است.

با توجه به هر يك از اين معاني ـ كه احتمال آنها ميرود ـ مقصود از آيات نفي ريب و اثبات ريب روشن ميشود.(تفسير تنسيم، آيت اللّه جوادي آملي، ج 1، ص 137ـ138، نشر اسرأ.)

امّا اين كه چرا خداوند، تعبير لا ريب را در طليعة سورة بقره آورده است، در جواب ميگوييم:

البته چون سخن گفتن خداوند متعال، به طور كامل، حكيمانه و براساس مصالح و اصول صحيح سخن گفتن، است، شايد فقط ما بتوانيم بگوييم: اعجاز كلام الهي، اقتضا ميكرده است كه جاي اين جمله در اين جا باشد، چنان كه جملههاي ديگر قرآن هر يك در جايي واقع شدهاند كه بايد واقع شوند; امّا درعين حال ميتوان دربارة علّت انتخاب اين محل براي اين واژه، به برخي جهات اشاره كرد: 1. چون اوّل اين سوره، پس از حمد و ستايش الهي در سورة حمد ـ ابتداي ورود به بيان مطالب حساب ميشود، شايسته است متكلّم ـ خداوند متعال ـ ابتدا، كلام خود ـ يعني قرآن را به صورت اجمالي معرف كند، كه در عرف نويسندگان كتابها نيز شبيه آن وجود دارد. 2. خداوند متعال به زودي ـ از آيه ششم به بعد ـ به شرح حال كفّار و منافقان به صورت گسترده ـ ميپردازد، و اينها كساني هستند كه در قرآن و همة اعتقادات شك دارند; به همين جهت، پيشاپيش ايجاد تأمين كرده، زمينه را براي بيان آن آماده ميكند.